Önlenebilir ölüm nedenlerinin başında gelen sigara kullanımı, yaklaşık her beş ölümden biri ile ilişkili. Sigara kullanımı, sigara karşıtı kampanyalara rağmen oldukça yüksek oranlarda. Tıbbi adı “nikotin kullanım bozukluğu” olan “nikotin bağımlılığı” ile pek çok mücadele yöntemi bulunuyor. Sorularımızı yanıtlayan Üniversitemiz Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Gülcan Güleç, bu yöntemleri anlatıyor ve bağımlıları sigara polikliniklerine davet ediyor.
Sigara neden bağımlılık yapıyor?
“Sigaranın içinde yaklaşık 400 farklı madde vardır. Nörobilişsel işlevler üzerine etkisi ile bağımlılıktan sorumlu olan madde nikotindir. Nikotin dışında pek çok biyoaktif madde ağız boşluğu, solunum sistemi, kalp ve dolaşım sistemini, beyin dokusu ve hücre zarı işlevlerini olumsuz etkileyebilir. Kısaca nikotin sigara kullanan kişiyi bağımlı yaparken sigaranın içindeki diğer maddelerde genetik yatkınlığına bağlı olarak kişide pek çok farklı hastalığın ortaya çıkmasına neden olur.
Yoksunluk belirtileri nelerdir?
Sigara kullanmanın, özellikle dikkat alanı başta olmak üzere, bilişsel işlevler üzerinde yararlı etkileri olduğu ve bu nedenle sigara kullanıldığı iddia edilir. Aslında sigara çok hızlı bağımlılık yapmaktadır ve kullanılmadığında yoksunluk hissi yaratmaktadır. Yoksunluk döneminin en önemli belirtilerinden biri konsantrasyon azalmasıdır. Sabah yoksunluk içinde uyanan ya da nikotinin etkili olduğu süre olan ortalama 2 saatin üzerinde sigara içmeyen kişi, yoksunluğa girmektedir ve dikkatini yoğunlaştırmada güçlük çekmektedir. Kişi, bu haldeyken sigara içtiğinde yoksunluk bulgularının geçtiğini, normale döndüğünü, dikkatinin arttığını düşünmektedir. Bağımlılık nedeni ile yoksunluk sırasında azalan bir işlev eski normal düzeyine gelmektedir.
Sigarayı bıraktıktan sonra dikkat sorunu yaşar mıyım?
Yaptığımız bir çalışmada kronik sigara kullanımın dikkat işlevlerini etkilediğini saptadık. Ancak güzel olan; bulgumuzun sigarayı bıraktıktan sonra bu işlevlerin düzelebildiğini göstermesiydi. Sigarayı bıraktıktan sonra sigaranın pek çok zararının geri dönebileceği bilinmelidir. Önemli olan geç kalmadan bırakabilmek. Özellikle 35 yaş öncesi bırakmak çok faydalı ama kaç yaşında olunursa olunsun zararın neresinden dönülürse dönülsün “kâr” olduğu unutulmamalıdır.
Bırakma evresinin evreleri nelerdir?
Sigarayı bırakma süreci 5 aşamadan oluşur. Bırakmanın düşünülmediği bir farkındalık öncesi dönem vardır. Kişi sigara kullanma davranışının sonuçları hakkında bilgi sahibi değildir ya da bu bilgiyi almaktan kaçınır, inkâr eder. Sigara kullanımının olumlu yönlerine odaklanmış durumdadır ve tabi ki sigara içtiği halde çok uzun süre yaşamış tanıdıkları vardır. (Burada hemen söylemek isterim ki bir uçak kazasından sağ kurtulmanız uçak kazalarının ölümcül olmadığı anlamına gelmez.) Bırakmanın düşünüldüğü farkındalık evresinde kişinin sigara kullanımı ile olumlu ve olumsuz düşünceleri birbirine yakındır. Sigarayı bırakmanın faydalı olacağının farkındadır ancak hemen bırakmak istemez, bunu sürekli bahanelerle erteler. Üçüncü evre bırakmaya karar verilen evredir. Kişi, yakın zamanda sigarayı bırakmayı plânlamış sigara ile ilgili olumsuz düşünceleri ağırlık kazanmış ve eyleme geçmek için plân yapmaktadır. Bırakma-deneme evresinde kişi ilaç kullanarak, terapi ile bazen bilimsel olmayan yöntemlerle ya da kendiliğinden sigarayı bırakmış ancak henüz 6 ay geçmemiştir. Bırakmayı sürdürme evresinde ise bağımlı 6 aydan fazla süredir sigara kullanmamaktadır ve tekrar başlamayı düşünmemektedir.
Yardım almalı mıyım? Sigara polikliniklerine ne zaman başvurmalıyım?
İlk iki evredeki kişilerin çoğu sigara polikliniklerine başvurmamaktadır. Başvuruların çoğu farkındalık evresinde gerçekleşmektedir. Sigara bırakma polikliniklerine başvuran hastalarla sigara bırakma programı hazırlanır. İlk 2 hafta içinde bırakma günü belirlenir. Hastalar yoksunluk bulguları ve bunlarla nasıl başa çıkacağı konusunda bilgilendirilir. Bağımlılara sigara içme isteğini, bıraktıktan sonraki ilk 24 saat içinde yoğun olarak hissedeceği, bunun 3-5 gün içinde azalacağı, yaklaşık 3-4 hafta içinde sonlanacağı anlatılır. Yoksunluk bulguları olarak; disforik ya da depresif duygudurum, uykusuzluk, irritabilite, çabuk sinirlenme ve öfkelenme, anksiyete (sıkıntı hissi), düşüncelerini yoğunlaştıramama, huzursuzluk, kalp hızında azalma, iştah artması ya da kilo alımının görülebileceğinden bahsedilir. Ayrıca, ev iş yeri gibi mekânlarda sigarayı çağrıştıracak nesneleri (çakmak, kül tabağı vs.) uzaklaştırma, yeni günlük aktivitelere (spor, hobi, vs.) başlama, derin nefes alıp verme, gevşeme egzersizleri, yüz yıkama, duş alma-diş fırçalama, bol su içme ve yoğun sigara içme isteği duyulduğunda meyve yeme gibi önerilerde bulunulur.
Bir taneden bir şey olur mu?
Genelde hastaların bırakma gününden sonra ‘bir taneden bir şey olmaz’ mantığı ile sigara içebildiği görülür. Bundan kaçınmak özellikle önemlidir çünkü yoksunluğun yoğun yaşandığı ilk 3 hafta içinde depreşme sıktır. Evde birileri içerken sigarayı bırakmak daha zordur o nedenle sigara kullanıcısının ev ya da iş yerindeki yakınları ile bırakmayı plânlaması ya da onlardan kendi yanında sigara içmemelerini istemesi önemlidir. Bu dönemde mümkünse alkolden uzak durmak sigara kullanmayı çağrıştıracağı için önemlidir.
Nikotin bandı, nikotin sakızı önerilmekte midir?
Yoksunluk dönemi davranışsal tavsiyeler ile kolayca geçirebileceği gibi ilaç tedavisinden de yararlanılabilinir. Nikotin Replasman Tedavisi dediğimiz içinde daha düşük oranda nikotin içeren ama yoksunluk bulgularının yatışmasına yardımcı olan nikotin bandı, nikotin sakızı ayrı ya da birlikte kullanılır. Doktor kontrolünde kullanım önemlidir. Aşamalı olarak bantlar içinde daha düşük miktarda nikotin içerenler türleri ile değiştirilir. Böylece yoksunluk döneminin daha kolay daha hafif belirtilerle atlatmasına yardım edilir.
Ya ilaç kullanımı?
Kişide görülebilecek yoksunluk belirtilerini gidermek için belirtiye özgül önlemler alınıp ilaç tedavisi de düzenlenebilir. Yoksunluk dönemi ve sonrasında tekrar başlamanın özellikle sık olduğu altı ay boyunca kullanılabilen iki önemli ilaç Bupropion (Zyban) ve Vareniklin (champix) dir. Her iki ilaç için kullanılamayacak durumlar ve bazı yan etkiler söz konusudur. Bu nedenle ilaçlar doktor kontrolünde kullanılmalıdır. Temel etkileri; mekanizmaları ilacı kullanırken sigara içtiğinde sigaradan haz alınmamasının sağlanmasına yöneliktir. Bu şekilde sigarasız günlerin devamı getirilir.
Bıraktıktan sonra yeniden başlamamak için ne yapılmalı?
İlk altı aydan sonraki en önemli aşama ‘sigara bağımlılığımı yendim, durum artık kontrolüm altında, ara sıra 1 adet sigara içebilirim’ tuzak düşüncesine kapılmamaktır. Çünkü bir kez bağımlı olmuş iseniz her zaman bağımlısınızdır. O tek sigaranın arkası hızla gelebilir. Kısaca tanımlamaya çalıştığım sürecin size özgü yapılandırılabilmesi için sigara kullanan herkesi kendileri için güzel bir şey yapmaya, daha ayrıntılı bilgi ve tavsiye almak için sigara polikliniklerine ve psikiyatri uzmanlarına başvurmaya davet ediyorum.”
Gülcan Güleç, 1994 yılında ESOGÜ Tıp Fakültesinden mezun oldu. Uzmanlık eğitimini 2004 yılında ESOGÜ’de tamamladı. Üniversitemizde Psikiyatri Anabilim Dalı Başkanı olarak çalışan Prof. Dr. Güleç, aynı zamanda Bağımlılık Birimi ve Cinsel İşlev Bozuklukları Birimi sorumlusudur.
Dinlemek için: https://open.spotify.com/episode/4gnO0cRzGcdGffptbtNZIQ
ESOGÜ Haber 